Hôm rồi, báo Thanh Niên có bài : Đọt su, giữa thiên dường raucủ. Nội dung bài viết ca ngợi su su hết ý, nhất là đọt su. Kể ra, nói như vậy cũng không quá lời. Susu có thể chế biến nhiều món ăn : Xào với trứng. làm nộm, nấu canh… Nhưng dơn giản nhất là luộc. Su luộc mà chấm với chao, loại chao thật cũ có pha thêm tí dường, chanh ớt thật cay thì tuyệt lắm. Nhung ít ai biết, đọt su, cái phần mà người ta tưởng như bỏ đi mới là cái phần ngon nhất. Đọt su đem tướt vỏ ngoài , luộc chần ( đừng để mềm quá ) rồi xào tỏi ớt mới thật tuyệt vời. Cái món này cũng ngang ngữa với bố xôi xào tỏi ớt mà người ta thường thấy xuất hiện trong thực đơn các nhà hàng ở thành phố, e có phần nhỉnh hơn nữa là khác.
Những năm đầu của thập niên 80, nếu ai qua vùng Đơn Dương ( nhất là Trạm Hành ) sẽ thấy vườn su bạt ngàn. Vườn su che kín cả nhà cửa. Có thể nói, lúc bấy giờ susu nuôi sống dân vùng này, trăm thứ cơm áo gạo tiền cũng từ susu mà ra.. Nhung làm su cực lắm, nhất là khi thu hoạch. Trạm Hành cách Dran 9 km theo quốc lô, nhưng cắt đường đi tắt thì khoảng ba cây. Chỉ ba cây, nhưng núi non chập chùng, đường cao dốc đứng, đi không còn khó huống hồ con gánh su xuống đồi. ( một gánh chừng 40 – 50kg ). Đêm đêm, tầm ba giờ sáng, người ta bắt đầu gồng gánh nối đuôi nhau rồng rắn xuống chợ. Ánh đuốc bập bùng trong đêm khuya như con rồng lửa đang chuyển mình trong màn sương giá lạnh từ trên cao xuống thấp dần…thấp dần.
Cuộc sống lúc bấy giờ khó khăn lắm. Giáo viên tháng lảnh năm mươi đồng và mười ba ký lương thực. Lương thực chứ chẳng phải gạo ròng nhé .( khoai, sắn hoặc bo bo chiếm phần lớn ).Chợt nghĩ, sao mình không thử trồng su ? Thế là có thêm một giàn su ra đời. Trồng su phải làm giàn. Làm giàn phải có trụ. Trụ ở đâu? Mua ? Đâu có ai bán mà mua. Mà nếu có bán cũng chẳng thể mua được vì tiền đâu. Đành tự túc, đói đầu gối phải bò. Thế rồi, hai anh em, ông anh mười lăm thằng em lên bảy, mỗi sáng tan học về vội vàng cơm nước, chẳng nghỉ trưa, đã chân trần vác rìu cùng nhau lên núi. Đường không xa lắm, chừng hơn hai cây số nhưng hết lên đồi lại xuống dốc, hết xuống dốc lại lên đồi, đi về mất non bốn tiếng. Đống cây trước sân cứ nhiều dần, lớn làm trụ nhỏ làm củi.
Chiều chiều, cứ tầm ba rưỡi, mẹ thấp thỏm ra vào, mắt hướng về triền núi xa ngóng đợi, con bố hết ra lại vào, suy nghĩ vẩn vơ…rồi làm thơ để tặng Gỗ Mun :
CÙNG ANH LÊN NON LẤY CỦI
Chiều nay ta lên non
Cùng anh di lấy củi
Con đường xa vời vợi
Trên cành chim véo von
Trời cao mây trắng bay
Bướm vàng nghiêng đôi cánh
Im im chiều cô quạnh
Nghe chừng như ngất ngây
Vung tay rìu nhanh nhanh
Cây run mình gục đổ
Ta nghe cây than thở
Rừng xanh ơi rùng xanh
Nhà ai khói lên rồi
Quyện vòng như dãi lụa
Mẹ chờ bên song cửa
Anh ơi ! Về đi thôi
26.11.82
